Την πρώτη ημέρα έλαβε χώρα το 1ο Συνέδριο Λαογραφίας με ενδιαφέρουσες εισηγήσεις από τους κυρίους Σωτήριο Κοκκωνάκη, Απόστολο Παπαφωτίου και Παναγιώτη Χωρίκη. Συγχρόνως, έγινε παρουσίαση παραδοσιακών φορεσιών από άλλες χώρες και της παραδοσιακής φορεσιάς της Κορινθίας. Οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν με το 8ο Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών με ελληνικά και ξένα συγκροτήματα.
Παρατίθεται η εισήγηση του κου. Παπαφωτίου στο Συνέδριο Λαογραφίας, στη Στιμάγκα, 14-07-2018:
«Τα λαογραφικά θέματα συνήθως δείχνουν ότι υπάρχει μια αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στον ελληνικό, λαϊκό πολιτισμό και στον αρχαίο και νεότερο, δηλαδή μια αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα σε ομοειδή αρχαία και νέα ελληνικά φαινόμενα.
Δεν ερμηνεύεται μόνο η συνέχεια από τα αρχαία, ούτε εξηγείται μόνο με ποιο τρόπο από τις συγκεκριμένες αρχαίες περιπτώσεις προήλθαν κάποια συγκεκριμένα νεότερα φαινόμενα αλλά και το αντίστροφο.
Ερμηνεύονται δηλαδή και πολλά αρχαία προβλήματα με μόνη βοήθεια την κατάλληλη έκφραση τους στα αντίστοιχα γνωστά νεοελληνικά.
Ας περιοριστούμε σ’ ένα από αυτά τα φαινόμενα, την ποίηση του λαού μας και ας ζητήσουμε τη σχέση αυτής με την αρχαία, αφού πρώτα απαντήσουμε στο ερώτημα τι είδους ποίηση είναι η Δημοτική Ελληνική Ποίηση;
Δεν είναι ποίηση ενός προσώπου, ούτε ποίηση μιας εποχής. Είναι το δημοτικό τραγούδι των Ελλήνων. Είναι η συλλογική ποίηση που άρχισε να δημιουργείται και να πλάθεται πριν χιλιάδες χρόνια και δημιούργησε παράδοση ως προς την τεχνοτροπία και την ψυχολογία της ποιητικής ύλης. Εκφράζει την αγάπη του ανθρώπου για την ελευθερία, για τη ζωή, τη συμπόνια στον πάσχοντα, τον πόνο για τις πίκρες της ζωής, τη λεβεντιά, εκφράζει τον πόνο της ξενιτιάς, του θανάτου αλλά και του γάμου, τις χαρές και πολλά άλλα.
Μέσα από την ποίηση, μέσα από τα τραγούδια συναντάς απλούς ανθρώπους-ήρωες που ηθελημένα γκρεμίζονται, αφανίζονται και τους θαυμάζεις.
Τους παρακολουθείς να μάχονται, να σκοτώνονται και μένεις κατάπληκτος για το μεγαλείο της ψυχής τους. Συναντάς τους απλούς ανθρώπους, οι οποίοι χωρίς να είναι πολεμιστές αντικρίζουν τη ζωή και το θάνατο με απαράμιλλο θάρρος.
Όλοι αυτοί οι απλοί άνθρωποι είναι πρωταγωνιστές στα τραγούδια της ξενιτιάς, της αγάπης, στα κλέφτικα, στα ιστορικά, στα μοιρολόγια.
Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που περιγράφονται στα τραγούδια, είναι ο ίδιος ο πλάστης, ο δημιουργός των τραγουδιών, ο λαός ο οποίος πλάθει τους ήρωες των τραγουδιών με τη δική του ψυχολογία και αρετές.
Κοινά είναι πολλά γλωσσικά στοιχεία στα Ομηρικά έπη και στο νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι. Χρησιμοποιούνται κυρίως εκφράσεις και μεμονωμένες λέξεις που κατέχουν την ίδια θέση στο κείμενο (αρχή-τέλος) ή παρουσιάζουν μορφολογική εξέλιξη (νυχτούς<νυχτός).
Ας μου επιτρέψετε να συγκρίνουμε ένα ηρωικό επίγραμμα της εποχής 490 π.Χ. από τον Σιμωνίδη για τη μάχη του Μαραθώνα, με ένα δημοτικό τραγούδι της Επαναστάσεως του 1821, που αφορά τη νίκη του Κολοκοτρώνη τον Ιούλιο του 1822 στα Δερβενάκια:
| Ελλήνων προμαχούντες
Αθηναίοι Μαραθώνι Χρυσοφόρων Μήδων Εστόρεσαν δύναμιν Σιμωνίδης 490 π.Χ. |
Της Ρούμελης οι μπέηδες
τον Δράμαλη οι Αγάδες στο Δερβενάκι κείτονται στο χώμα ξαπλωμένοι Δημοτικό τραγούδι 1822 |
Και στα δύο παρουσιάζονται ομοιότητες και διαφορές. Στις ομοιότητες υπάρχουν τρία (3) χαρακτηριστικά στοιχεία:
- Άνθρωποι
- Τόπος
- Γκρέμισμα μεγάλης δύναμης
Στους ανθρώπους συγκρίνονται οι χρυσοφόροι Μήδοι με τους μπέηδες και αγάδες.
Οι χρυσοφόροι Μήδοι διακρίνονταν για τον πλούτο και τη μεγαλοπρέπεια.
Ομοίως οι μπέηδες και αγάδες κατείχαν τεράστιο πλούτο καθόσον ερχόντουσαν από τα Ιωάννινα, αφού είχαν εξοντώσει τον Αλή Πασά και του είχαν πάρει τους αμύθητους θησαυρούς του. Η τεράστια στρατιά του Δράμαλη αποτελούταν από 20.000 καβαλαραίους, 8.000 πεζούς, 7 πασάδες, εκατοντάδες μπέηδες, εκατοντάδες αγάδες, 30.000 μουλάρια, 500 καμήλες. Στίς 26 Ιουλίου ανήμερα της Αγίας Παρασκευής τους καρτερούσε ο θάνατος και η καταστροφή στα στενά στα Δερβενάκια από τις μικρές ηρωικές δυνάμεις του Κολοκοτρώνη.
Ο τόπος και στα δύο, βρίσκεται στο κέντρο των λόγων, στη μέση των στίχων. Ο Μαραθώνας και το Δερβενάκι δεν έχουν την ίδια σημασία με τους ανθρώπους και με το γκρέμισμα της μεγάλης δύναμης.
Στο επίγραμμα:
- Τονίζεται με έμφαση η δύναμη και η νίκη των Αθηναίων. Ο πρώτος στίχος αφιερώνεται αποκλειστικά στους Αθηναίους νικητές.
Στο δημοτικό τραγούδι:
- Τονίζεται η συμφορά των ηττημένων. Ο πρώτος στίχος αφιερώνεται όχι στους νικητές αλλά στους ηττημένους.
Ο Νεοέλληνας τραγουδιστής δεν έχει κύριο στόχο να εγκωμιάσει τους νικητές. Εκφράζει το συναίσθημα που τους κατέχει.
Τονίζει το ευμετάβλητο της ανθρώπινης μοίρας. Ο λαός μας δίνει ένα βαθύτερο, ανθρωπιστικό νόημα στο τραγούδι. Ξεπερνάει το νείκος ενός πανίσχυρου εχθρού, όπως ξεπερνάει και την ποιητική αξία του τραγουδιού και ανέρχεται σε ανώτερες σφαίρες που αγκαλιάζουν όλους τους ανθρώπους της γης.
Το ίδιο συμβαίνει και στους «Πέρσες» του Αισχύλου, εκεί όπου ο χορός λαμβάνει τη θέση του νικημένου και θρηνεί και συμπάσχει με την Άτοσσα (χήρα Δαρείου) και μητέρα του νικημένου Ξέρξη.
Αν ζούσε ο Αισχύλος το 1822, θα ξαφνιαζόταν όταν θα άκουγε τον ίδιο τον Κολοκοτρώνη να βροντοφωνάζει το πολεμικό παράγγελμα που συνήθιζε «Επάνω τους στους Περσιανούς». Και σίγουρα θα ξανάγραφε τους Πέρσες.
Το ίδιο συμβαίνει και με την Περαχωρίτισσα μάνα που συμπάσχει με τη μάνα Τούρκου στρατιώτη που σκοτώθηκε στα Δερβενάκια από τις δυνάμεις του Κολοκοτρώνη και το οποίο αποτυπώνεται σε αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι της περιοχής.
Θα μπορούσαν να λεχθούν και πολλά άλλα παραδείγματα.
Δε συναντάται τέτοια ποίηση που αναφέρεται σε νικημένους και όχι σε νικητές η οποία ποίηση έχει γραφτεί από τους ίδιους τούς Έλληνες νικητές.
Όλα αυτά σε παγκόσμια πρωτοτυπία πιστοποιούν ότι σ’αυτόν τον τόπο κατοικούν οι ίδιοι άνθρωποι, τον κατέχουν οι ήρωες Έλληνες του Αισχύλου που πολέμησαν και νίκησαν τους Πέρσες, οι ήρωες Έλληνες του Κολοκοτρώνη που πολέμησαν και νίκησαν τους Τούρκους-Περσιάνους, πάντοτε μέσα στο μέτρο, χωρίς να το υπερβαίνουν, χωρίς να εξοργίσουν τους Θεούς, αλλά ειρηνικά να πορεύονται μαζί με τους άλλους.»
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Εντεταλμένος Σύμβουλος Πελοποννήσου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.