Στο πλαίσιο της γνωριμίας και της κατανόησης διαχρονικά του αρχαίου κόσμου της Κορινθίας με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τα πανεπιστήμια πραγματοποιήθηκε στις 14 Μαΐου 2022 ξενάγηση- ενημέρωση από τον Απόστολο Ε. Παπαφωτίου σε φοιτητές Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Notre Dame, Indiana, U.S.A. στο χώρο της Βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου. Η ξενάγηση εντάσσεται σε ένα πρόγραμμα που πραγματοποιείται κάθε χρόνο από τον καθηγητή Robin Rhodes και το Πανεπιστήμιο Notre Dame.
Φοιτητές πολλών σχολών επισκέπτονται την Κορινθία, ξεναγούνται στους αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, γνωρίζουν την περιοχή, έρχονται σε επαφή με τη σημερινή κοινωνία και βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες του τόπου.
Ο καθηγητής Robin Rhodes, Αρχιτέκτων, Αρχαιολόγος, μέλος της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών, λάτρης της Κορινθίας, είναι επί πολλές δεκαετίες μελετητής της Κορινθιακής Αρχιτεκτονικής. Η πρόταση του για την αναπαράσταση του “πρώτου” ναού (εποχής 8ου-7ου π.Χ. αιώνα) του Απόλλωνος (;;;), πριν από τον ναό του οποίου τα λείψανα των 7 κιόνων στέκονται σήμερα επί τόπου, στον ομώνυμο λόφο, υπήρξε πρωτοποριακή και μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Παρουσιάστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία ως κύρια ιδέα στην έκθεση για την Πρωτοκορινθιακή Αρχιτεκτονική στο Μουσείο Snite του Notre Dame το πρώτο εξάμηνο του 2006.
Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη είναι, μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη στη Μεσογειακή Λεκάνη και αποτελεί το καλλίστευμα της Παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής. Οι διαστάσεις της συγκρίνονται με τις αυτές των μεγάλων βασιλικών της Ρώμης.
Ο ναός αυτός αποτελούσε σημαντικό προσκύνημα στην παλαιοχριστιανική Κόρινθο που δεχόταν μεγάλο αριθμό προσκυνητών, των οποίων το όνειρο ήταν η επίσκεψη στους Αγίους Τόπους. Τα οδοιπορικά του 4ου και του 5ου αιώνα περιέχουν αναλυτικές «Εκφράσεις» των Ιεροσολύμων, αλλά και γενικά όλων των τόπων που διαδραματίστηκαν Καινοδιαθηκικά γεγονότα. Συχνά αναφέρονται σε πόλεις και τόπους απ’ όπου διέρχεται ο περιηγητής κατά το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους. Τα λείψανα του Αγίου Λεωνίδη και της συνοδείας του καθιστούσαν τον ναό προσκυνηματικό. Συγχρόνως η θέση του στο δυτικό τμήμα του μεγάλου και πολυσύχναστου λιμένα του Λεχαίου τον έκανε εύκολα επισκέψιμο στους ταξιδιώτες στην αρχή ή στο τέλος του ταξιδιού. Η επίκληση στον άγιο προκειμένου να συνδράμει τον προσκυνητή στο δύσκολο ταξίδι του ήταν συνεχής και ξεκίναγε από την πρώτη προσκύνηση στο ναό κατά την αναχώρησή του. Η σώα επιστροφή του ήταν αφορμή για τη δεύτερη προσκύνηση στον ναό μαζί με την απόδοση ευχαριστιών στον άγιο.
Συγχρόνως το Λέχαιο και ο ναός του Αγίου Λεωνίδη ήταν ενδιάμεσος σταθμός πολλών άλλων ταξιδιών προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Από το Λέχαιο μπορούσε κανείς να πλεύσει (ναυτίλλεσθαι) οπουδήποτε δυτικά, Λέχαιο – Βρινδήσιο – Ρώμη ήταν το σύνηθες δρομολόγιο. Από το κοντινό λιμάνι των Κεγχρεών μπορούσε να πάει οπουδήποτε ανατολικά, ακολουθώντας ένα σύνηθες δρομολόγιο που ήταν Κεγχρεές – Έφεσος – Αλεξάνδρεια. Η σύνδεση των λιμένων Λεχαίου και Κεγχρεών μήκους περίπου 10 χλμ, ήταν εύκολη. Ο Δίολκος μαζί με τις άλλες οδούς μεταξύ των δύο κόλπων και των λιμένων εξασφάλιζε τη μεταφορά φορτίων, αγαθών και την μετακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αντιλήψεων μεταξύ του Κορινθιακού και του Σαρωνικού, μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Γεννάται το ερώτημα αν υπήρχαν εγκαταστάσεις διαμονής ή διανυκτέρευσης των προσκυνητών που θα ήθελαν να μείνουν στον χώρο για τους οποίους θα έπρεπε να είχαν προβλεφθεί και ξενώνες. Οι οικίες με την αγρέπαυλη που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή στα νότια της βασιλικής ήσαν μεταγενέστερες, κατά την άποψη του Πάλλα, και αποτελούσαν πρόχειρες εγκαταστάσεις των σεισμοπλήκτων κατοίκων. Κατά τον ίδιον, κατασκευάσθηκαν για να καλύψουν στεγαστικές ανάγκες που προέκυψαν από τους σεισμούς και αμέσως μετά εγκαταλείφθηκαν, όταν στο τέλος του 6ου αιώνα απεχώρησαν οι κάτοικοι και επέστρεψαν στα σπίτια τους στην Κόρινθο και αλλού. Πάντως το σύμπλεγμα των οικημάτων μαζί με το λουτρό θα μπορούσε να προοριζόνταν για κατοικία των εργαζομένων στον ναό και των πτωχών του οικισμού, όπως συνέβαινε στη βασιλική Α των χριστιανικών Θηβών της Θεσσαλίας. Η λεγόμενη αγρέπαυλη, το διώροφο κτίριο διαστάσεων 19,80/20,80×19,90/20,80μ. που αποκαλύφθηκε στο σύμπλεγμα των οικιών, θα μπορούσε να ήταν κατοικία αξιωματούχων ή κληρικών του ναού. Οι ξενώνες θα έπρεπε να ήταν γύρω από τη βασιλική και στον υπάρχοντα οικισμό του λιμανιού. Περιορισμένος αριθμός επισκεπτών θα μπορούσε να διανυκτερεύει και στις στοές του αιθρίου. Ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό, πέρα από το υπάρχον βαλανείο, που θα κάλυπτε τις ανάγκες του πλήθους των επισκεπτών, των ναυτικών, του προσωπικού, των ταξιδιωτών και άλλων κρίνεται τελείως απαραίτητο και πρέπει να αναζητηθεί.
Ένα άλλο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι εάν η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη ήταν ο καθεδρικός ναός της Κορίνθου. Οι ξεχωριστές θέσεις για τα σύνθρονα των επισκόπων και τα βάθρα των πρεσβυτέρων είναι αποτέλεσμα του μεγάλου μεγέθους και αποτελεί εφαρμογή αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ο καθεδρικός ναός σε μία πόλη ήταν το κέντρο της θρησκευτικής, κοινωνικής, δημόσιας ζωής και συνήθως βρισκόταν στο κέντρο της. Αν αποδεχτούμε τη μεταφορά του κέντρου της πόλης, της Αγοράς, στο Κράνειο για τη δημιουργία του χριστιανικού κέντρου, τότε η «βασιλική στο Αμφιθέατρο», όπως αποκαλείται, είναι η πιθανότερη υποψήφια για τη θέση του καθεδρικού ναού. Εξάλλου, το γεγονός ότι φαίνεται να ήταν μεγαλύτερη και από τη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη συνηγορεί προς τούτο, όπως κατά την άποψή μας, συνηγορεί και η ύπαρξη γειτονικού οκταγώνου ή κυκλικού κτηρίου με διάμετρο R = 12,0μ., το οποίο ήταν μαρτύριο ή βαπτιστήριο. Η έλλειψη επισκοπείου είναι καθοριστικό στοιχείο για τον χαρακτήρα της βασιλικής. Οι μη καθεδρικές εκκλησίες υψώνονταν ως αυτοτελή κτίσματα, η δε ύπαρξη περιβόλου τις χαρακτηρίζει, προϋποθέσεις τις οποίες πληροί η βασιλική του Λεχαίου.
Το έργο αποκατάστασης και ανάπλασης στον χώρο της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ από τον πρώην Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη με τον τίτλο “ΑΝΑΠΛΑΣΗ – ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ Α) ΜΑΡΤΥΡΑ ΛΕΩΝΙΔΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΛΕΧΑΙΟΥ, Β) ΚΡΑΝΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ «ΚΡΑΝΕΙΟ» ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” (προϋπ/μος ένταξης 550.000,00 €) και οι προβλεπόμενες εργασίες έχουν ολοκληρωθεί.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.