Αριστόβουλος Μάνεσης: «Ο σιωπών δοκεί συναινείν»

Για την καταγραφή: Χρύσα Κακατσάκη

Νομικά δεν ξέρω. Επειδή όμως πολλά λέγονται και γράφονται για τη λειτουργία των θεσμών και την εφαρμογή του Συντάγματος, θυμήθηκα τον Α. Μάνεση, κορυφαίο συνταγματολόγο, και το τελευταίο υποδειγματικό μάθημα προς τους φοιτητές του, τέτοιες μέρες περίπου (18 Γενάρη 1968) πριν απολυθεί από την Χούντα.

“Θα μιλήσω χωρίς περιστροφές. Κάτω από τις συνθήκες που ζούμε η σιωπή δεν είναι «χρυσός· είναι «λίβανος και σμύρνα». Διότι η σιωπή μπορεί να ερμηνευθεί σαν αποδοχή ή συναίνεση: «ο σιωπών δοκεί συναινείν» (… )
Σε τέτοιες στιγμές, σαν τις τωρινές, το ουσιώδες είναι, πιστέψτε με, να προστατεύσει κανείς τον εαυτό του, όχι από τη δίωξη, αλλά από τον εξευτελισμό. Να περισώσει την αξιοπρέπειά του ως ανθρώπου, ως πολίτη, ως επιστήμονα.
[…] Σε ό, τι με αφορά, το ξαναδηλώνω: όσο θα μπορώ να διδάσκω το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου, θα το διδάσκω σαν μάθημα της πολιτικής ελευθερίας.
• Αν δε το αποψινό μου μάθημα συμβεί να είναι το τελευταίο, θα ήθελα να σας παρακαλέσω να κρατήσετε από τη διδασκαλία μου την ουσία της: τη σημασία της πολιτικής ελευθερίας, ως ιστορικής κατακτήσεως για την παραπέρα εξέλιξη του κοινωνικού βίου και ως προϋποθέσεως για τη γενικότερη απελευθέρωση και καταξίωση του ανθρώπου. Και επειδή θεωρία και πράξη είναι αλληλένδετες, το ουσιώδες είναι να μείνει κανείς ελεύθερος, όρθιος και αλύγιστος απέναντι στους καταναγκαστικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατούντων.
• Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας.
• Και αν η εξουσία, που την συμφέρει να έχει παθητικούς και πολιτικά αδιάφορους υπηκόους, σας πει ότι, έτσι κάνοντας, δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι ΚΑΛΟΣ πολίτης είναι μόνον ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ πολίτης, ο συνειδητός, ενεργός και υπεύθυνος πολίτης.
• Και θυμίστε της ό,τι ο Περικλής είχε πει στον «Επιτάφιο»: όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του δεν είναι φιλήσυχος, αλλ’ άχρηστος, «αχρείος» πολίτης. Και μην ξεχνάτε, στις σημερινές δύσκολες για την πατρίδα μας και το λαό μας περιστάσεις, τα λόγια του ποιητή, ¬ και θέλω μ’ αυτά να σας αποχαιρετήσω:
• Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας, ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.