Μετά τα πρόσφατα γεγονότα της καθαίρεσης των έργων Τέχνης (!!!) στην Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα, τίθενται πολλά ερωτήματα και ένας γενικότερος προβληματισμός για τα όρια της «παραποιημένης» τέχνης.
Αναφέρω μερικά από αυτά:
- Μπορεί ο καλλιτέχνης να επεμβαίνει σε θρησκευτικά πεδία αλλοιώνοντας και παραποιώντας τα θρησκευτικά Σύμβολα υποβιβάζοντας αυτά στη σφαίρα του κοσμικού;
- Έχει το δικαίωμα ο καλλιτέχνης να απομειώνει την πνευματικότητα ενός θρησκευτικού Συμβόλου-Εικόνας και έτσι να την εντάξει και να την φυλακίσει σε περιορισμένα πλαίσια;
- Τι σχέση έχει η επέμβαση σε ένα θρησκευτικό Σύμβολο με την αναζήτηση του Απόλυτου και του αιωνίου που στοχεύει η Τέχνη;
- Έχει το δικαίωμα ο καλλιτέχνης με την επέμβαση του να περιορίζει τις θρησκευτικές εικόνες στο επίπεδο διακόσμησης και εικονογραφίας;
- Έχει το δικαίωμα ο καλλιτέχνης να προκαλεί αλλοίωση σε ένα έργο Τέχνης που είναι η Εικόνα και να μεταμορφώνει τα νοήματα και την πνευματική ουσία αυτής;
- Εφόσον ένας καλλιτέχνης επέμβει σε ένα θρησκευτικό Σύμβολο δικαιούται με πλήρη ελευθερία ή με ελευθεριότητα να προσεγγίζει το θέμα;
- Αποτελεί Τέχνη και δημιουργία η επέμβαση σε ένα θρησκευτικό Σύμβολο η οποία αυτόματα το υποβιβάζει και το μεταφέρει στο επίπεδο του καλλιτέχνη;
- Το θρησκευτικό Σύμβολο δεν είναι μία απλή απεικόνιση ούτε μία εικονογραφική αποτύπωση ούτε ακόμη φυσιοκρατική ζωγραφική αλλά περιέχει πνευματική ουσία. Είναι το μέσον με το οποίο εξυψώνεται το επίγειο στον άυλο κόσμο του Θείου.
- Μέσω αυτού εκφράζεται το ανέκφραστο, διατυπώνεται ό,τι δεν μπορεί να αναφερθεί με την λόγο.
- Δεν είναι λοιπόν Τέχνη η παραποίηση ενός θρησκευτικού Συμβόλου καθόσον αφαιρείται το πνευματικό περιεχόμενο που μεταφέρεται δηλαδή η σιωπηλή και μυστική γλώσσα.
- Η Εικόνα είναι δημιούργημα της «Ιερής Τέχνης» που φέρει στοιχεία λατρευτικά, λειτουργικά, δογματικά, θεολογικά.
- Δεν έχει το δικαίωμα ο καλλιτέχνης να επέμβει στην «Ιερή Τέχνη» για να πάψει να είναι «Ιερή» και να μετατρέπεται σε «βλάσφημη» τέχνη.
- Δεν έχει το δικαίωμα ο καλλιτέχνης να διαγράφει την υπερβατική υπόσταση των εικονιζόμενων αγίων η οποία αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό του ύφους της αγιογραφίας και η οποία μορφοποιείται με λιτά εκφραστικά μέσα.
- Δεν έχει το δικαίωμα από το δοξαστικό της εικόνας να μας μεταφέρει στο έρεβος της παραποίησης.
- Είναι πνευματική κλοπή και βεβήλωση εάν ένας καλλιτέχνης πάρει ένα έργο ενός ανώνυμου ή επώνυμου ζωγράφου και επέμβει σε αυτό και το παραποιήσει παίρνοντας ή θέτοντας στοιχεία πάνω σε αυτό. Θα ήταν επιτρεπτό κάποιος να πάρει ένα έργο του Τσαρούχη η του Εγγονόπουλου ή του Σόρογκα και με υπόβαθρο αυτά τα έργα να παίξει πάνω τους;
- Το πρόβλημα της επέμβασης σε θρησκευτικά Σύμβολα έχει λυθεί πριν 1800 χρόνια όπως προκύπτει από το έργο του Λουκιανού στην Ελληνική γλώσσα «Θεών εκκλησία» τον 2ον μ.Χ. αιώνα (9-11). Η υπόθεση αφορά στην αντιμετώπιση του προβλήματος της εισόδου αλλοδαπών θεών και ημιθέων στο Πάνθεον των θεών της κλασικής εποχής με τον Μώμο να κατακρίνει την εμφάνιση αλλοπρόσαλλων θεών με μορφή ζώων.
Μώμος: Πώς σου φαίνεται Δια να σου φυτεύουν κέρατα κριαριού στο κεφάλι;
Ζεύς: Είναι πράγματι αισχρά όλα αυτά που λέγεις Μώμε για τους Αιγύπτιους.
Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά είναι ζητήματα Συμβολισμού
και δεν ταιριάζει καθόλου στους αμύητους να τα ειρωνεύονται.
ΥΓ. Η ταχεία απόσυρση των έργων από την Εθνική Πινακοθήκη μετά από τις ισχυρές αντιδράσεις της κοινωνίας δείχνει και την ελαφρότητα της αντίληψης και της αντίδρασης των αρμοδίων, Υπουργού Πολιτισμού, και διευθύντριας της Πινακοθήκης για τη σκοπιμότητα της έκθεσης που είχαν στόχο να τραυματίσουν συνειδητά την πίστη των Ελλήνων.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.