Πέρασαν 15 χρόνια από τη μέρα που ο τότε πρωθυπουργός, Γιώργος Α. Παπανδρέου, με φόντο το ήρεμο λιμάνι του Καστελλόριζου, ανακοίνωσε την προσφυγή της Ελλάδας στον διεθνή μηχανισμό στήριξης. Ήταν το πολιτικό και οικονομικό σοκ που άλλαξε για πάντα τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Ένα «διάγγελμα-τομή» που προκάλεσε σεισμικές δονήσεις στο εσωτερικό της χώρας και καταλυτικές εξελίξεις στο ευρωπαϊκό στερέωμα. «Βρισκόμαστε, δυστυχώς, σε ένα σημείο που δεν υπάρχει επιστροφή… Ζητώ από τους εταίρους μας την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης», δήλωνε χαρακτηριστικά ο Γ. Παπανδρέου εκείνη τη μέρα. Η στιγμή εκείνη, που καταγράφηκε στις κάμερες ως ένα από τα πιο εμβληματικά πολιτικά στιγμιότυπα της μεταπολίτευσης, έμελλε να αποτελέσει την επίσημη έναρξη της εποχής των μνημονίων. Σύμφωνα με μαρτυρίες στελεχών της κυβέρνησης της περιόδου, το Καστελλόριζο δεν επελέγη τυχαία. Επρόκειτο για έναν συμβολισμό: το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας, ως αφετηρία της νέας διαδρομής της χώρας σε αχαρτογράφητα νερά. Την ίδια ώρα, στο εσωτερικό της κυβέρνησης επικρατούσε ένταση και ανησυχία. Οι πιέσεις από τις αγορές είχαν κορυφωθεί, τα spreads εκτοξεύονταν και η προοπτική της χρεοκοπίας φαινόταν πλέον απτή.
Η Αρχή της Πολιτικής Αποσάθρωσης
Το διάγγελμα του 2010 λειτούργησε ως πολιτικός επιταχυντής. Το ΠΑΣΟΚ, που είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση μόλις 7 μήνες πριν με συνθήματα περί «λεφτά υπάρχουν», κατέρρευσε πολιτικά τα επόμενα χρόνια. Ο Γιώργος Παπανδρέου παραιτήθηκε το 2011, μετά το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα που πρότεινε για το μέλλον του προγράμματος στήριξης. Ο ΣΥΡΙΖΑ εκτοξεύθηκε ενώ η ελληνική κοινωνία βυθίστηκε σε μια παρατεταμένη κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στο πολιτικό σύστημα. Αλέξης Τσίπρας, τότε ηγέτης της αντιπολίτευσης, είχε δηλώσει το 2011: «Το Καστελλόριζο δεν ήταν απλώς το σύμβολο μιας οικονομικής κρίσης. Ήταν η σφραγίδα της υποταγής σε ένα πρόγραμμα που λεηλάτησε την κοινωνία».
Τα επόμενα χρόνια έφεραν ραγδαίες αλλαγές: ύφεση άνευ προηγουμένου, ανεργία που άγγιξε το 28%, απώλειες άνω του 25% στο ΑΕΠ, αλλά και μια πρωτοφανή έξοδο νέων επιστημόνων στο εξωτερικό – το φαινόμενο του “brain drain”. Παράλληλα, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς κατέρρευσε. Ο ίδιος ο Γιώργος Παπανδρέου, σε πρόσφατη ομιλία του με αφορμή την επέτειο, δήλωσε: «Αν γύριζα πίσω, θα έκανα πολλά πράγματα διαφορετικά – αλλά όχι την απόφαση του Καστελλόριζου. Ήταν αναγκαία για να σωθεί η χώρα από την άτακτη χρεοκοπία.»
15 χρόνια μετά
Δεκαπέντε χρόνια μετά, το Καστελλόριζο παραμένει ένας τόπος-σύμβολο. Όχι μόνο για την αφετηρία της κρίσης, αλλά και για τη μνήμη, την αυτογνωσία και –ίσως– την ελπίδα ενός νέου εθνικού αφηγήματος. Η ιστορία του διαγγέλματος δεν είναι απλώς μια καταγραφή γεγονότων, αλλά ένα ανοιχτό πεδίο ερμηνειών, ευθυνών και μαθημάτων που ακόμα αναζητούν απαντήσεις. Το Καστελλόριζο του 2010 δεν ήταν απλώς ένας γεωγραφικός τόπος· ήταν μια στιγμή ιστορική. Μια τομή στη συνέχεια της ελληνικής μεταπολιτευτικής αφήγησης. Δεκαπέντε χρόνια μετά, η συζήτηση για το τι συνέβη, γιατί συνέβη και πώς φτάσαμε εκεί, παραμένει επίκαιρη όσο ποτέ.