Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα ήταν ένα τραγούδι αγάπης -Τι σημαίνουν οι στίχοι

Πολλοί από εμάς γνωρίζουμε όλους τους στίχους από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, αλλά πόσοι γνωρίζουν τι θέλουν αυτά να πουν
Αν κάποιος κάτσει και προσέξει τους στίχους από τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς θα καταλάβει πως υπάρχει ‘ασυνάρτητη’ σχέση μεταξύ τους.

 

Τι σημαίνει ο στίχος «Άγιος Βασίλης έρχεται και δεν μας καταδέχεται» και πως συνδέεται με την «Ζαχαροκάντυο ζυμωτή». Για ποιο λόγο λέμε «Ψηλή μου δεντρολιβανιά» στα κάλαντα; Η ιστορία για τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς διαδραματίζεται στο Βυζάντιο και πρόκειται για μία ιστορία αγάπης.

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκαμε την παρακάτω ερμηνεία του κυρίου Καραμάτσκου Δημήτρηιου ο οποίος έχει κάνει τις σπουδές του πάνω στην θρησκειολογία

Οι στίχοι των καλάντων της πρωτοχρονιάς είναι δυσνόητοι ή ακατανόητοι, αν δεν γνωρίζει κάποιος την ιστορία τους ή έστω τα σημαινόμενά τους. Πρόκειται για στίχους θρησκευτικούς (των καλάντων) και στίχους που απευθύνονται σε κοπέλα (στην αγαπημένη). Μέσα από τα κάλαντα εκφράζονται καλυμμένα τα αισθήματα αγάπης του νέου καλαντιστή προς την αγαπημένη του. Η σειρά των στίχων είναι εναλλάξ ένας στίχος των καλάντων, που αναφέρεται στον Άγιο Βασίλη, και στη συνέχεια ένας στίχος που εκφράζει την αγάπη και απευθύνεται στην κοπέλα, προς την οποία και για την οποία λέγονται τα κάλαντα.

Στο διαδίκτυο σε πολλούς δικτυακούς τόπους υπάρχει η ιστορία ενός νέου στην εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ερωτοχτυπημένου, που λέει τα κάλαντα σε μια αρχόντισσα και απευθύνει τους στίχους του στη νεαρά, μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας και με τους στίχους αυτούς, καμουφλαρισμένους της εκφράζει τον έρωτά του.
Αυτή η ιστορία δεν γνωρίζω πώς προέκυψε, αλλά η απλή λογική δεν αφήνει το σενάριο αυτό να θεωρηθεί ως δόκιμο, καθώς από μια περίπτωση ενός μόνο νέου δεν είναι δυνατόν να υπάρχει τόση διάδοση του ποιήματος του νέου στην αυτοκρατορία, την εποχή μάλιστα που η διακίνηση των ποιημάτων δεν ήταν τόσο εύκολη.

Η εκδοχή που είχα ακούσει όταν ήμουν φοιτητής από τον φίλο μου Νίκο Πάνο, φοιτητή της Θεολογίας τότε, κατόπιν πτυχιούχο φιλολογίας και πτυχιούχο της Σχολής Καλών Τεχνών, τώρα ιερέα στη Ριζάρειο Ιερατική Σχολή και καθηγητή Καλλιτεχνικών, είναι ότι οι στίχοι αυτοί λέγονταν από όλους τους νέους της βυζαντινής εποχής. Τα κάλαντα τότε δεν τα έλεγαν τα μικρά παιδιά αλλά οι νέοι (δες κι εμέ το παλληκάρι λένε στα κάλαντα), που έβρισκαν την ευκαιρία με τα κάλαντα να επισκεφθούν τα σπίτια των αγαπημένων τους κοριτσιών και να δουν και να εκφράσουν την αγάπη τους με τον καλυμμένο τρόπο των καλάντων. Στην Ανατολική Ρωμυλία το έθιμο να λένε οι νέοι τα κάλαντα στα σπίτια των κοριτσιών τηρούνταν μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, σύμφωνα με τις διηγήσεις της μητέρας μου (Ανατολική Ρωμυλία, Καρυές), και η συνήθεια αυτή των Καρυωτών μεταφέρθηκε και στα Γιαννιτσά όπου κατέφυγαν ως πρόσφυγες και εγκαταστάθηκαν (στο Συνοικισμό των Καρυωτών).”

Η ιστορία του νεαρού

Όπως όλα δείχνουν το ποίημα αναφέρεται σε ένα νεαρό από τα κατώτερα οικονομικά στρώματα που ήταν ερωτευμένος με μια αρχοντοπούλα.

Επειδή όμως δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτό να την πλησιάσει, παρά μόνο σε περίοδο εορτών για να της απευθύνει ευχές, αποφάσισε ανάμεσα στα κάλαντα του Μεγάλου Βασιλείου, να εντάξει και ένα ερωτικό ποίημα, που είχε συνθέσει.

Αρχίζει λοιπόν και βάζει ενδιάμεσους στίχους ανάμεσα στις ευχές, με σκοπό να εκδηλώσει με αυτόν τον πρωτότυπο τρόπο τον έρωτά του για εκείνη.

Με αυτόν τον τρόπο και τα κάλαντα θα έλεγε, ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες αλλά ταυτόχρονα θα «παίνευε» την καλή του.

Έτσι λοιπόν την αποκάλεσε ψηλή, σαν δεντρολιβανιά.

Επειδή φορούσε ένα από τα ψηλά τα κωνικά καπέλα με το τούλι στην κορυφή, την παρομοιάζει με Εκκλησιά με τ’ Άγιος θόλος (θόλος εκκλησίας).

Της λέει ότι δεν τον καταδέχεται (παρ΄όλο που έρχεται ο Άγιος Βασίλης) γιατί είναι αρχόντισσα κυρία.

Τέλος κλείνει με όμορφα λόγια.

Την λέει ζαχαροκάντυο ζυμωτή, δηλαδή φτιαγμένη από ζάχαρη και την παρακαλεί να του ρίξει μια ματιά (δες και με το παλικάρι).

Έτσι λοιπόν αυτά τα παράδοξα κάλαντα πέρασαν από γενιά σε γενιά και έγιναν τα πιο διαδεδομένα σε όλη την Ελλάδα.

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς (με αστερίσκο τα λόγια αγάπης).

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά

Ψηλή μου δεντρολιβανιά (*)

Κι αρχή καλός μας χρόνος

Εκκλησιά με τ’ άγιος θόλος (*)

Άγιος Βασίλης έρχεται

Και δε μας καταδέχεται (*)

Από την Καισαρεία

Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία (*)

Βαστάει πένα και χαρτί

Ζαχαροκάντυο ζυμωτή (*)

Χαρτί-χαρτί και καλαμάρι

Δες και με το παλικάρι (*)