Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε και η αυτοδιοίκηση – Το νέο Εκλογικό Σύστημα
του Σπύρου Τζόκα*
Μια φορά και έναν καιρό υπήρχε και η αυτοδιοίκηση!!! Κάπως έτσι θα λένε οι επόμενες γενιές. Θα αντιμετωπίζουν την αυτοδιοίκηση σαν μακρινό παρελθόν… κάτι που υπήρξε στην Ιστορία. Και για να είναι πιο παραδειγματικοί θα δείχνουν κάτι που προσομοιάζει με αυτοδιοίκηση. Κάτι λίγο πολύ που μοιάζει και με το σημερινό: προσομοίωση αυτοδιοίκησης ή με άλλα λόγια ένας γραφειοκρατικός οργανισμός τοπικής διαχείρισης.
Έτσι μόνο ως σύντομο ανέκδοτο φαντάζει σήμερα η επίκληση της αδέσμευτης και ανεξάρτητης αυτοδιοίκησης!!! Μόνο και μόνο το γεγονός ότι κανείς ή ελάχιστοι παρακολουθούν τις διαδικασίες, μόνο και μόνο το γεγονός ότι υπάρχει μια γενικότερη αδιαφορία, μια απαξίωση, δείχνει ότι η Αυτοδιοίκηση και οι αυτοδιοικητικοί, απομακρύνθηκαν από τις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες τους. Δεν συνομιλούν με το λαό, αλλά με μηχανισμούς. Δεν πιστεύουν, πλέον, στη δύναμη του λαού. Αλλοτριώθηκαν.
Δήμοι και Περιφέρειες μετατρέπονται σταδιακά σε τοπικό κράτος εφαρμοστή, δημιουργό και προωθητή αντιλαϊκών πολιτικών της εκάστοτε κυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του κεφαλαίου, με σκοπό την αύξηση της εκμετάλλευσης των εργαζόμενων και το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής κρίσης. Στόχος η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων, η διεύρυνση της ανταπόδοσης, η εμπορευματοποίηση και συρρίκνωση βασικών κοινωνικών δομών, η φοροεπιδρομή και η εξυπηρέτηση διαπλεκομένων.
Εξάλλου στην Ελλάδα η αυτοδιοίκηση δεν ήταν ποτέ αυτο-κυβέρνηση, δηλαδή ένα πολιτικό καθεστώς συμμετοχής εντός του οποίου η τοπικότητα απολαμβάνει δικαιώματα πολιτικού αυτοπροσδιορισμού. Για το ελληνικό πολιτικό σύστημα η αυτοδιοίκηση ήταν απλά “η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων” ούτε καν η διαχείρισή τους. Έτσι λειτούργησε ιστορικά σαν μια μικρογραφία του κράτους και του κεντρικού πολιτικού συστήματος σε τοπικό επίπεδο κι όχι σαν μια διακριτή, πόσω μάλλον εναλλακτική, δομή πολιτικής εξουσίας.
Ο Γολγοθάς αυτός της Αυτοδιοίκησης έγινε περισσότερο επώδυνος τα τελευταία είκοσι χρόνια, καθώς το καθεστώς αντιπροσώπευσης ομοίαζε όλο και περισσότερο με εκείνο του κεντρικού κράτους. Αρχικά το πρόγραμμα “Καποδίστριας” και στη συνέχεια το πρόγραμμα “Καλλικράτης” αναδιάταξαν τις σχέσεις κεντρικού και τοπικού κράτους αναδιαρθρώνοντας εκ βάθρων την “τοπολογία” των αντιπροσωπευτικών δομών.
Ο «Καποδίστριας» κατάφερε το πρώτο χτύπημα. Ακολούθησε ο Καλλικράτης. Οι δήμοι και οι κοινότητες εξανεμίσθηκαν. Ο αριθμός 6.128 των δήμων και των κοινοτήτων του 1997 μειώθηκε το 2011, στους 325!!! Η πεμπτουσία της αυτοδιοίκησης, όπως τη ζήσαμε, χάθηκε. Το άμεσο πρόσωπό της σκοτείνιασε. Άμεση δημοκρατία, λαϊκή συμμετοχή και, συνεπώς, λαϊκή εξουσία αποτελούν λέξεις πλέον κενές περιεχομένου. Ενισχύθηκε και σε τοπικό επίπεδο η έννοια της πολιτικής αλλοτρίωσης, η απομάκρυνση και η αποξένωση των πολιτών από την εξουσία.
Στην κατηφόρα αυτή μεγάλη συμβολή έχει και ο Νόμος για την Αυτοδιοίκηση με το όνομα ενός σπουδαίου μεταρρυθμιστή της αρχαιότητας του Κλεισθένη που δεν εισάγει στην ουσία καμία μεταρρύθμιση. Πρόκειται για μία παρέμβαση πολύ πίσω από τις ανάγκες της κοινωνίας και της αυτοδιοίκησης που δεν αποτολμά τη θεσμική επίλυση ζητημάτων που έχουν ωριμάσει στη συλλογική και δημόσια συζήτηση. Αυτή η ατολμία είναι ορατή ακόμα και στη μοναδική μεταρρύθμιση που επιχειρεί να εισάγει το σχέδιο νόμου με μία νοθευμένη – κολοβή απλή αναλογική δύο γύρων. Κολοβό γιατί με τις εκλογές σε δυο γύρους μάλλον ενισχύει, παρά αποδυναμώνει το σημερινό μοντέλο του Δημαρχοκεντρισμού και του περιφερειαρχοκεντρισμού.
Η καθιέρωση, ωστόσο της απλής αναλογικής δεν είναι απλώς μία αξιακή επιλογή, αλλά στηρίζεται σε πολύ συγκεκριμένα και αναμφισβήτητα πραγματικά δεδομένα και έρχεται να καλύψει ένα υπαρκτό δημοκρατικό έλλειμμα. Εξάλλου, όλα τα μέχρι τώρα καλπονοθευτικά συστήματα που διαμόρφωναν «ισχυρές» τοπικές εξουσίες, οδήγησαν σε φαινόμενα αλαζονείας, αμετροέπειας και αδιαφάνειας.
Αυτά, όμως, δεν είναι στην κουλτούρα εκείνων που έμαθαν και αρέσκονται στην επιβολή μιας νόθας πλειοψηφίας και απωθούν ό,τι έχει να κάνει με την κουλτούρα του διαλόγου, της πειθούς και των συνεργασιών. Έτσι, χρησιμοποιούν την «κυβερνησιμότητα» ως πρόσχημα για να αλλοιώσουν τη βούληση των πολιτών και να παραπλανήσουν την κοινωνία. Μιλούν για τη «λαίλαπα της ακυβερνησίας» και επικαλούνται καταστροφές και πάθη για να επιβάλλουν το μοντέλο που τους βολεύει.
Ωστόσο η απάντηση στο ζήτημα της «κυβερνησιμότητας» είναι πρωτίστως πολιτική και δευτερευόντως θεσμική και νομική, αφού ικανός και καλός τοπικός ηγέτης είναι αυτός που καταφέρνει να συνθέτει τις διαφορετικές απόψεις, να βρίσκει επιχειρήματα, να πείθει και να εξασφαλίζει τη στήριξη του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου. Το εκλογικό σύστημα, επομένως, θα μπορούσε να αποτελέσει απαρχή ενός νέου μοντέλου αυτοδιοίκησης που θα βασίζεται στην επιδιωκόμενη σύνθεση των απόψεων, στο διάλογο και στη συνεργασία προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Ακόμα και στην περίπτωση μπλοκαρίσματος θα μπορούσαν να καταφύγουν στις πρόνοιες που δίνει ο Νόμος για την αποφυγή αδιεξόδου.
Ωστόσο, αντί να επιχειρηθούν προσπάθειες βελτίωσης της απλής αναλογικής ήρθε η λαίλαπα της λεγόμενης κυβερνησιμότητας να την ανατρέψει πραξικοπηματικά πριν καν δοκιμασθεί. Η κυβερνητική πλειοψηφία, χωρίς καμία ουσιαστική διαβούλευση, με πλήρη απαξίωση και αποκλεισμό των νεοεκλεγμένων αυτοδιοικητικών οργάνων, τα οποία εν τέλει θα είχαν και την ευθύνη αντιμετώπισης τυχόν προβλημάτων από την εφαρμογή του νόμου προχώρησε στην ψήφιση των άμεσων μέτρων για τους ΟΤΑ.
Τα μέτρα αυτά δεν αποτελούν ρυθμίσεις διευκόλυνσης της λειτουργίας των ΟΤΑ, αλλά μέτρα εγκαθίδρυσης ενός ακόμα πιο συγκεντρωτικού, αυταρχικού τρόπου διοίκησης, καταστρατηγώντας ταυτόχρονα τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα. Η κυβερνητική παρέμβαση στην ουσία αποσκοπεί στην αλλαγή μέσω νόμου των εκλογικών αποτελεσμάτων και τη δημιουργία πλαστών διοικητικών πλειοψηφιών. Και αυτό έγινε.
Τώρα εξήγγειλε το νέο εκλογικό σύστημα με το οποίο απαξιώνεται ακόμα περισσότερο αυτό που ονομάζουν «Αυτοδιοίκηση», καταστρατηγείται η ισότητα της ψήφου και θάβεται οριστικά η απλή αναλογική.
- Τίθεται όριο εκπροσώπησης στα συμβούλια το 3% όπως ισχύει και στις βουλευτικές εκλογές, με αποτέλεσμα συνδυασμοί που προσέφεραν στα κοινά να μην εκπροσωπούνται στα Δημοτικά Συμβούλια.
- Ακόμα χειρότερο συρρικνώνονται τα Δημοτικά Συμβούλια. Στην Αθήνα για παράδειγμα, οι δημοτικοί σύμβουλοι περιορίζονται από τους 49 στους 41, οι περιφερειακοί σύμβουλοι Αττικής μειώνονται σε 71 από τους 101 πού ήταν σήμερα. Ενώ σε Δήμους, όπως η Καισαριανή, με πληθυσμό μεταξύ 10.001 και 30.000 κατοίκων θα έχει 21 μέλη από 27. Σαν να είναι κόστος η συμμετοχή των πολιτών. Η Βουλή με το τεράστιο κόστος ποτέ δεν συρρικνώνεται.
- Δήμαρχοι και Περιφερειάρχες θα εκλέγονται από την πρώτη Κυριακή αν λάβουν ποσοστό έγκυρων ψήφων πάνω από το 43% του συνόλου. Ο συνδυασμός του επιτυχόντος συνδυασμού θα καταλαμβάνει τα 3/5 των εδρών του συμβουλίου ανεξαρτήτως ποσοστών του πρώτου γύρου, έστω και με 18%.
Σε κάθε περίπτωση, η κυβέρνηση με το εκλογικό σύστημα που σήμερα καταθέτει υπερασπίζεται τον εαυτό της και τις αντιλαϊκές πολιτικές που ετοιμάζει με όχημα τους Δήμους και τις περιφέρειες, ώστε αυτοί να εξυπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά και ενιαία τις γρήγορες μεταβολές των αναγκών και προτεραιοτήτων του κεφαλαίου.
Η αυτοδιοίκηση της κυβέρνησης του βουνού, η δρακογενειά των Δημάρχων της μεταπολίτευσης και των δύσκολων χρόνων για την πατρίδα μας και οι μετέπειτα που έχουν αφήσει το αποτύπωμα τους στην αυτοδιοίκηση της πατρίδας μας όχι μόνο δεν δικαιώνονται σήμερα για τους αγώνες τους, αλλά λοιδωρούνται.
Στην κατεύθυνση αυτή απαιτείται να υπάρξει μια εκ βάθρων ανασυγκρότηση του μοντέλου αυτού με προτεραιότητα την πλήρη ανατροπή του καθεστώτος που εγκαθίδρυσε το σχέδιο «Καλλικράτης» και επιβεβαίωσε ο νόμος «Κλεισθένης».
Ο αγώνας είναι διμέτωπος, στα κινήματα, στη συγκρότηση μετώπων αντίστασης, ώστε να ακυρωθούν οι παραπάνω αντιλαϊκοί σχεδιασμοί.
*Σπύρος Τζόκας
Πανεπιστημιακός – Συγγραφέας
