Άυλη πολιτιστική κληρονομιά: παράδοση με μέλλον

Πραγματοποιήθηκε στις 19/6/2021 η κεντρική εκδήλωση του Ευρωπαϊκού Μουσείου Άρτου και του Διαδραστικού Αγροτικού Λαογραφικού Μουσείου Βαρνάβα Αττικής με θέμα «Τα μηνύματα του ΄21 για το σήμερα και το αύριο».

Επισημάνθηκε, όπως φαίνεται στην φωτογραφία, η παρουσία του βουλευτή κ Πάνου Σκουρολιάγκου, του Δημάρχου Σαρωνικού κ Πέτρου Φιλίππου, του βουλευτή κα Βασίλη Οικονόμου, πίσω διακρίνεται η κα Μάγδα Κοντογιάννη (γραμματέας Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής), και στο βάθος ο κ Θεόδωρος Αγγελόπουλος (Ίδρυμα Μιχ. Κακογιάννη) και βέβαια πολλοί άλλοι.

 

Οι εισηγητές ήταν η η κα. Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη (μέλος Επιτροπής «Ελλάδα 2021», π. Δ/ντρια Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών), ο κ. Νίκος Κλειτσίκας (Ιστορικός – Αρχαιολόγος) και ο κ. Γιώργος Χριστόπουλος (Εκπαιδευτικός, Δρ Κοινωνιολογίας Εκπαίδευσης).

Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, 6932094231) κατέγραψε από όσα ακούστηκαν από την εισήγηση της κα Αικ. Πολύμερου Καμηλάκη, τα παρακάτω:

• Ο αγροτικός χώρος και η αγροτική κοινωνία είναι η κοιτίδα του λαϊκού πολιτισμού ή αλλιώς του παραδοσιακού πολιτισμού ή με την σύγχρονη ορολογία της «άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς».
• Την εποχή του 1821 το διοικητικό σχήμα στον ελληνικό χώρο ακολουθούσε την τοπική αυτοδιοίκηση και επομένως επικρατούσε η «άυλη πολιτιστική κληρονομιά»
• Ακολούθησε ισχυρή ενίσχυση του Κεντρικού Κράτους, κυρίως λόγω της ρευστότητας και αστάθειας στην περιοχή (πόλεμοι, μεταβολές συνόρων, εμφύλιοι πόλεμοι κλπ)
• Την τελευταία δεκαετία του 20^ου και τις πρώτες δεκαετίες του 21^ου αιώνα καταγράφεται στην παγκόσμια κοινότητα, η επιστροφή στις ρίζες, ως στροφή στην τοπικότητα, με συντονισμένες ενέργειες για την προστασία της κενοφανούς, ως προς την ορολογία, Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς, η οποία παραπέμπει στον λαϊκό πολιτισμό.

Από τις σημειώσεις τις κας Μάγδας Κοντογιάννη, κτηνοτρόφου στο Μενίδι Αττικής, μιας προσεκτικής ακροάτριας, ενθουσιασμένης από όσα άκουγε αντλήσαμε και τα παρακάτω:

• Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και προσφέρει στην κοινότητα αίσθηση τοπικής ταυτότητας, συνοχής και συνέχειας στον χρόνο, σε ισχυρότερη αντιπαράθεση με την εξατομίκευση και κατάτμηση της κοινωνίας των ανθρώπων, που έχει καταστήσει τους συμπολίτες απλά «καταναλωτές», χωρίς συνοχή κοινωνική.
• Ο λαϊκός πολιτισμός μέσα από τη στροφή αυτή αποκτά νέο νόημα, καθώς ξαναπροσδιορίζεται η συνεισφορά του στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, της συλλογικότητας και στην οικονομική ανάπτυξη της κοινότητας.
• Με δεδομένες τις σχέσεις και τις διαδικασίες μεταξύ τόπων, το πραγματικά τοπικό στο οποίο ανήκουν οι παραδοσιακοί-εντόπιοι πολιτισμοί, αποκτά μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, καθώς ο χώρος αποκτά περισσότερες διαστάσεις με την ανάπτυξη δικτύων όχι μόνο μεταξύ ατόμων αλλά και μεταξύ κοινοτήτων και τόπων. Ο χώρος ως τόπος περιλαμβάνει την έννοια της ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας και των πολιτισμικών διαφορών των επιμέρους τόπων, αλλά παράλληλα και της οικειότητας και ταυτότητας.
• Αν η «επιστροφή στις ρίζες» ήταν ρομαντική, η «επιστροφή στην τοπικότητα» είναι ανάγκη.
• Οι δημιουργοί της θεωρίας του δυτικού πολιτισμού του Χρόνου (time is money?) προτείνουν την επάνοδο στους πολιτισμούς του Χώρου, των Κοινωνιών, δηλαδή του «Τόπου», των παραδοσιακών κοινωνιών και των αξιών που αυτές εκπροσωπούν.
• Σε αξιακό επίπεδο, η σχέση με τον τόπο, με τη γη, που συνδέεται άρρηκτα με τη φύση, όπως την είχε αναπτύξει ο ελληνικός πολιτισμός, θεμέλιο των πολιτισμών του τόπου, που ελαφρά τη καρδία συνδέθηκαν με τη συντήρηση και τον αναχρονισμό, έχει αρχίσει από τη δεκαετία του 1980 να επανέρχεται στο προσκήνιο.
• Η υπεράσπιση της πάτριας γης και το αντίστοιχο αμυντικό ήθος υπήρξε διαχρονικό γνώρισμα των πολιτισμών του τόπου. Έτσι, το μεσογειακό πρότυπο, όπως λειτούργησε στον λαϊκό πολιτισμό του αγροτικού ελληνικού χώρου, που γνώρισε τις τελευταίες δεκαετίες την απαξίωση εν ονόματι μιας διευρυμένης–παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, απασχολεί σοβαρά τη διεθνή σκέψη. Ευτυχώς που οι διαχρονικοί δεσμοί του Έλληνα με τον χώρο (εντοπιότητα) δεν άφησαν να εξαφανιστούν όλα.
• Δηλαδή το μεσογειακό πρότυπο τοπιοποίησης απασχολεί σοβαρά την διεθνή σκέψη και ΠΡΑΞΗ. Είναι το μέλλον του κόσμου.

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σημείωσε η κα Μάγδα Κοντογιάννη την προοπτική και την δυναμική για το μέλλον όλων της ανάγκης για την ενίσχυση των τόπων και των τοπικών αγροτικών κυρίως κοινωνιών, όπως τις διατήρησαν «καθυβριζόμενοι» οι σημερινοί αυθεντικοί αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς, δασοκόμοι). Και συνέχισε στην εισήγηση της η κα Α. Καμηλάκη:

• Μεγάλο μέρος πλέον των στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ενσωματώνονται σε αναπτυξιακές δράσεις, όπως ο τουρισμός, η εκπαίδευση, οι συλλογικές δραστηριότητες.
• Σημαντική είναι σήμερα η προσέλκυση αστών στον αγροτικό χώρο για μόνιμη διαβίωση, που ευνοούνται από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την εύκολη επικοινωνία. Ιδιαίτερα σε χώρες όπου η «παραδοσιακή» αγροτική ζωή εξακολουθεί να αποτελεί πραγματικότητα, η διαχείρισή της απαιτεί μια στρατηγική προσέγγιση, προκειμένου η αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος να οδηγήσει τις νέες γενιές σε μια αρμονική συμβίωση με το παρελθόν, μέσω μιας ανάπτυξης που θα συνδυάζει την οικονομία με την ποιότητα ζωής, αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως βιώσιμη ή αειφόρος, ή ακόμη αξιοβίωτη ανάπτυξη.
• Η ρεαλιστική συμφιλίωση των αναπτυξιακών με τους περιβαλλοντικούς στόχους μέσω της εφαρμογής νέων τεχνολογιών, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή διαχείριση με σεβασμό στο περιβάλλον, θα οδηγήσει στην επίτευξη ενός καλύτερου κόσμου για τη σημερινή και τις μελλοντικές γενιές.
• Η αποκατάσταση του χαμένου δεσμού μεταξύ των αγροτών και του αγροτικού χώρου, αλλά και της σύγχρονης κοινωνίας με τον αγροτικό κόσμο και τις αξίες του δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά είναι το επιβαλλόμενο μέλλον για όλους … ….
• Η ανάδειξη της Ελληνικής Διατροφής ως μέρους της Μεσογειακής Διατροφής στον κατάλογο της Παγκόσμιας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενισχύει τις παραπάνω σκέψεις και διευκολύνει τον σχεδιασμό στρατηγικής με άξονα τη διατροφή και ό,τι σχετίζεται με αυτήν
• Η επάνοδος στους πολιτισμούς της «εντοπιότητας» και στις αξίες τους, όπως η κυκλική οικονομία και ο σεβασμός στο περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, τεχνολογικό, κλπ), φαίνεται περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Και φαίνεται να συμβαίνουν ήδη. …
• Η τοπικότητα (locality) με τη μορφή των παραδοσιακών τοπικών προϊόντων (ΠΟΠ, ΠΓΕ κ.ά.) και της χειροτεχνίας, αποτελεί τη μετανεωτερική απάντηση στην παγκοσμιοποίηση, επανεισάγοντας τη θετική αξιολόγηση της παράδοσης.
• Αυτό που οι αγρότες καλούνταν να εγκαταλείψουν, και θεωρούνταν υποτιμητικό μέχρι προ τινός, μπορεί να γίνει το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, και να οδηγήσουν όλους σε ένα καλύτερο μέλλον .
• Ο προβληματισμός της Ε.Ε. «για βιώσιμη Ευρώπη ως το 2030», προτείνει την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας σε όλους τους τομείς και τις βιομηχανίες, με προοπτική οικονομικό όφελο το 2030, 1.000.000 νέες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη και μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Μέχρι και σήμερα οι παραδοσιακές αγροτικές τεχνικές ήταν πλήρως και παντού εφαρμογές της κυκλικής οικονομίας. Τις κατέστρεψαν οι «επιστημονικές» τμηματικές (όχι ολιστικές) χημικές τεχνικές, που μετέτρεψαν τα χωράφια και τα κοπάδια σε μη βιώσιμη γραμμική διαδικασία.

Η εισήγηση της κας Αικ. Πολυμέρου Καμηλάκη ήταν ένας καλά τεκμηριωμένος ύμνος στην τοπικοποίηση, στον τόπο, στις τοπικές κοινωνίες, στην τοπική θυμοσοφία και τοπικό πολιτισμό, στις μόνες εναπομείνασες τοπικές αγροτικές κοινωνίες.

Και μόνο τα στοιχεία από αυτήν την εισήγηση της κας Α. Πολύμερου Καμηλάκη άξιζαν για όλη την διοργάνωση «Τα μηνύματα του ΄21 για το σήμερα και το αύριο». Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής ευχαριστεί τους διοργανωτές και βέβαια την κα Α. Καμηλάκη.

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης, ΑγροΝέα, 6998282382