Η μορφωτική πρόταση των Τριών Ιεραρχών για την Παιδεία
«ΘΕΟΓΝΩΣΙΑΣ ΝΑΜΑΤΑ»
ή Η μορφωτική πρόταση των Τριών Ιεραρχών για την Παιδεία
Η 30η Ιανουαρίου είναι ημέρα που η αγία μας Εκκλησία εορτάζει , τιμά και γεραίρει «Τους τρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου θεότητος…» τους Τρεις Ιεράρχες.
«Βασίλειον τον μέγαν και τον θεολόγον Γρηγόριον συν τω κλεινώ Ιωάννη τον τη γλώττα χρυσορρήμονι», όπως χαρακτηριστικά λέει το απολυτίκιο τους .
Από ιστορικής πλευράς , η εορτή των Τριών Ιεραρχών προστέθηκε στο εορτολόγιο της Εκκλησίας τον 11ο αιώνα .
Αφορμή για την καθιέρωση κοινής γιορτής έδωσε μια πνευματική διαμάχη που ξέσπασε στους κύκλους των λογίων της Κων/λης, κατά την περίοδο της βασιλείας των Κομνηνών, για το ποιος από τους τρεις είναι μεγαλύτερος σε αξία και έργο, πατέρας και διδάσκαλος της Οικουμένης. Χωρίστηκε μάλιστα και ο λαός σε ομάδες, σε «Βασιλείτες», «Γρηγορείτες» και «Ιωαννίτες», ανάλογα με το πρόσωπο (εκ των Τριών Ιεραρχών) ,την ανωτερότητα του οποίου υποστήριζαν .
Τέλος στη διαμάχη αυτή έδωσαν οι ίδιοι οι Άγιοι, οι οποίοι κατά το Συναξάρι τους εμφανίστηκαν σε όραμα από κοινού στον λόγιο, ενάρετο και ανεγνωρισμένου κύρους επίσκοπο Ευχαίτων της Μ.Ασίας Ιωάννη τον Μαυρόποδα. Του δηλώσαν λοιπόν ότι κανείς δεν είναι πιο σημαντικός από τον άλλο, αλλά και οι Τρεις μαζί αποτελούν μια αδιαίρετη ενότητα αλληλοσυμπληρούμενη όπως φαίνεται και στο τρόπο ζωής και στη διδασκαλία τους . Επίσης, ότι ενώπιον του Θεού είναι ίσοι και τέλος να εισηγηθεί κοινό εορτασμό και των Τριών μαζί ώστε να ειρηνεύσει η Εκκλησία.
Παρατηρώντας λοιπόν ο άγιος αυτός επίσκοπος Ιωάννης «Ευχαίτων» ,ότι και οι τρεις Ιεράρχες γιορτάζουν ξεχωριστά μέσα στον μήνα Ιανουάριο, ( ο Μ. Βασίλειος την 1η , ο Γρηγόριος την 25η και ο Χρυσόστομος την 27η ) εισηγήθηκε τον κοινό τους εορτασμό την 30η Ιανουαρίου . Έγραψε μάλιστα και την ωραιότατη Ασματική τους ακολουθία που ψάλλετε μέχρι σήμερα .
Οι ενέργειες του αγίου επισκόπου Ευχαίτων έγιναν ενθουσιωδώς δεκτές από τους πιστούς ,η διαμάχη σταμάτησε, η κοινή εορτή τους καθιερώθηκε με λαμπρότητα από την Εκκλησία , ενώ πολύ αργότερα το Νεότερο Ελληνικό κράτος την επέλεξε ως σχολική ( εορτή) αναγνωρίζοντας τους Τρεις Ιεράρχες ως προστάτες των ελληνικών γραμμάτων και της Παιδείας. Σήμερα που τα υγιή πρότυπα ηρώων και αγίων αποδομούνται γιατί ενοχλούν τη Νέα Τάξη Πραγμάτων, η εορτή απογυμνώνεται από το θρησκευτικό της περιεχόμενο αντικαθίσταται με αργία τώρα, για να καταργηθεί κι αυτή σε λίγα χρόνια στο βωμό της ουδετερόθρησκης κρατικής ιδεοληψίας.
Ποίας παιδείας όμως είναι προστάτες οι τρεις Ιεράρχες ; Πώς αντιλαμβάνονται τη μόρφωση και την εκπαίδευση των νέων; Ποιο είναι το πρότυπο και ο στόχος της εκπαιδευτικής τους πρότασης;
Στο έργο των τριών Ιεραρχών οι όροι παιδεία , μόρφωση, εκπαίδευση , αποκτούν ευρύτητα και πληρότητα.
Επειδή βλέπουν τους νέους ως ψυχοσωματική ολότητα, παιδεία γι’ αυτούς σημαίνει την δια βίου εκπαίδευση του ανθρώπου προς το «καθ’ ομοίωσιν Θεού». Αποσκοπεί να βοηθήσει την πορεία του ανθρώπου από το άτομο στο πρόσωπο, από το εγώ στο συ κι από κει στο εμείς, με αποτέλεσμα την ψυχοσωματική ισορροπία την πραγματική κοινωνικοποίηση , δηλ. την αγιότητα.
Στόχος της εκπαιδευτικής τους πρότασης δεν είναι μόνο το αρχαιοελληνικό ιδεώδες «καλός κ’αγαθός», αλλά να καταδειχθεί ο τρόπος που οδηγεί τον άνθρωπο στην εμπειρική, υπαρξιακή και αγαπητική σχέση με το Όντως Αγαθό, δηλ. το Θεό. Να αναγνωρίσει ο άνθρωπος στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, την «Οδό» και την«Αλήθεια», το «Φως» και τη «Ζωή»….
Άρα ο προσανατολισμός της εκπαιδευτικής τους πρότασης είναι Θεανθρωποκεντρικός αφού ως πρότυπο, αρχή , κέντρο και τέλος έχει τον Θεάνθρωπο Κύριο Ιησού Χριστό.
Η γνώση στο έργο των Τριών Ιεραρχών δεν απολυτοποιείται ,δεν γίνεται αυτοσκοπός, δεν θεοποιείται. Οι άγιοι ήξεραν εκ πείρας πάρα πολύ καλά, ότι οι δυνατότητες της επιστήμης είναι μεν τεράστιες , όμως πάντοτε συνεχώς μεταβαλλόμενες, και ως ενδοκοσμικές πάντοτε περιορισμένου κύρους και ποτέ απόλυτες .
Γι’ αυτό παρ’ όλο που και οι τρεις ήταν πανεπιστήμονες στην εποχή τους , ( ο Βασίλειος μάλιστα και ο Χρυσόστομος άσκησαν το επάγγελμα του δικηγόρου με επιτυχία) δεν παρασύρθηκαν από τις κοσμικές τους επιτυχίες ,δεν εξαπατήθηκαν από τον εγωισμό της κοινωνικής αναγνώρισης, δεν τους έκανε αλαζόνες η εξουσία , δεν εκμεταλλεύθηκαν ευκαιρίες ,αλλά με απλότητα ταπείνωση ,εκούσια πτωχεία, αυταπάρνηση και κυρίως ανιδιοτελή αγάπη, αγωνίστηκαν να « μορφώσουν »τον Χριστό αρχικά μέσα στην καρδιά τους και κατόπιν μέσα στις καρδιές των συνανθρώπων τους.
Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο ερμηνεύονται και νοηματοδοτούνται τα πολυάριθμα συγγράμματα των «μελιρρύτων ποταμών της σοφίας » που κυριολεκτικά «κατήρδευσαν» την Εκκλησία με της «θεογνωσίας» τα «νάματα» όπως ακούμε στο απολυτίκιο τους.
Στην Θεανθρώπινη αυτή παιδεία και τον μορφωτικό της στόχο στηρίχθηκε για αιώνες και μεγαλούργησε η Ρωμιοσύνη ακόμη και κάτω από την τουρκική σκλαβιά.
Αυτή η παιδεία μόρφωσε γενιές και γενιές Ελλήνων με φιλότιμο, ανιδιοτέλεια, ανδρεία, θάρρος, φιλοπατρία, καλοσύνη, αγωνιστικότητα, σεβασμό, μεράκι, καλλιτεχνία και τόσες άλλες αρετές . Αυτή έδωσε ιδανικά στο Ρήγα, στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό ,στον Παπαφλέσσα, στον Μακρυγιάννη, στον Κανάρη στον Αθ. Διάκο κ.α. που αγωνίστηκαν για του «Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδας την ελευθερία» γράφοντας λαμπρές σελίδες στην ιστορία του έθνους μας.
Δεν χρειάζεται και πολύ παρατηρητικότητα για να διαπιστώσει κανείς ότι τα γνωρίσματα αυτά απουσιάζουν σε ανησυχητικό βαθμό από τις σημερινές γενιές που μορφώνουμε .
Όλοι πιστεύουμε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα νοσεί ενώ, φαινόμενα βίας, αδιαφορίας , βαθμοθηρίας, απαξίωσης θεσμών , προσώπων και αξιών πληθαίνουν αλματωδώς στο χώρο μας και στη χώρα μας.
Η μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση διαδέχεται την άλλη , ο ένας διάλογος για την Παιδεία αρχίζει εκεί που τελειώνει ο άλλος, μέτρα και αλλαγές επί αλλαγών. Η Παιδεία αργοπεθαίνει, η παραπαιδεία καλά κρατεί και κανείς δεν έχει το σθένος να ξεφύγει από τον βραχνά του «πολιτικού κόστους» , να κάνει τομές σωτήριες …
Πιστεύω ότι το μήνυμα που έχουν οι Τρείς Ιεράρχες σήμερα για μας είναι :
Σταματήστε να μιμείσθε συνεχώς ξένα πρότυπα εκπαίδευσης. Αξιοποιήστε επιτέλους και λίγο την Παράδοση μας δημιουργικά κι όχι μόνο μουσειακά .Ναι στο σύγχρονο και μοντέρνο, ναι όμως και στο δοκιμασμένο το διαχρονικό και πανανθρώπινο .
Μπορούμε αν θέλουμε να είμαστε καλοί Ευρωπαίοι χωρίς να πάψουμε να είμαστε και καλοί Έλληνες. Εδώ και αιώνες κάνουμε παραγωγή πολιτιστικών αξιών. Είναι το μόνο σημαντικό αγαθό που μπορούμε να εξάγουμε . Και την πρώτη ύλη την έχουμε και την πείρα διαθέτουμε. Εκείνο που μας λείπει είναι το μορφωτικό πρότυπο, το μεράκι και η θέληση για δημιουργική δουλειά ….
Η μορφωτική πρόταση των ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά σ’ ένα σοβαρό επαναπροσανατολισμό μιας Παιδείας, σύγχρονης αναμφίβολα , η οποία θα σέβεται όμως τον κάθε μαθητή ως ψυχοσωματική οντότητα. Που θα εμπνέει στο μαθητή τη χαρά της γνώσης, της έρευνας, της κριτικής σκέψης. Κυρίως μιας Παιδείας που δεν θα αντιμετωπίζει το μαθητή ως «κάδο απόρριψης προϊόντων ανακύκλωσης» όπως σήμερα, αλλά ως εικόνα του Θεού.
ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2019
Νεκτάριος Μετζάκης
καθηγητής θεολόγος 2ουΛυκείουΚορίνθου
